Krótkofalarstwo

Krótkofalarstwo (ang. ham radio, Amateur Radio – radiowa służba amatorska) – hobby polegające na nawiązywaniu łączności radiowych na wydzielonych pasmach radiowych – od fal długich, poprzez średnie, krótkie i ultrakrótkie aż do mikrofal, między krótkofalowcami przy pomocy radiostacji, potwierdzaniu łączności za pomocą karty QSL, uczestnictwie w zawodach krótkofalarskich, jak również konstruowaniu urządzeń radiowych i antenowych do nawiązywania łączności. Osobną grupę krótkofalowców stanowią nasłuchowcy (SWL).

Historia

W ciągu swojej historii amatorskie radio wniosło znaczący wkład w rozwój takich nauk, jak projektowanie, przemysł i usługi socjalne. Ekonomiczne i społeczne korzyści wyniesione z badań operatorów amatorskich radiostacji stworzyły nowe gałęzie przemysłu, spowodowały finansowe oszczędności, przyczyniły się do łączenia narodów i uratowania wielu ludzkich istnień. Narodziny radia amatorskiego, i radia w ogólnym znaczeniu, łączą się z eksperymentami Guglielmo Marconiego, który między 1895 a 1899 drogą radiową wysłał wiadomość na drugą stronę kanału La Manche i po raz pierwszy nadał audycję przez Atlantyk w 1902. Marconi nie jest jedynym pretendentem do tytułu odkrywcy radia, ponieważ niektóre części radia, takie, jak cewka zostały zaprojektowane przez Nikolę Teslęi Aleksandra Popowa.

W czasie następnych eksperymentów Marconiego (1900-1908) wiele ludzi na całym świecie zaczęło eksperymentować z radiem. Łączności były prowadzone za pomocą Alfabetu Morse’a przy użycie przerwy generowanej przez nadajnik iskrowy. Ci pierwsi amatorscy radiooperatorzy stworzyli podwaliny współczesnego międzynarodowego i amatorskiego radia.

Po zatonięciu Titanica stało się oczywiste, że potrzebne są przepisy regulujące komunikację bezprzewodową. W 1912 roku Kongres Stanów Zjednoczonych przyjął ustawę radiową, która miała ograniczyć pasma dla krótkofalowców do długości fal krótszych niż 200 metrów (powyżej 1500 kHz). Częstotliwości te w tamtych czasach były uważane za nieprzydatne i liczba hobbystów radiowych znacznie spadła.

Między 1927-28 w Waszyngtonie odbyła się Międzynarodowa konferencja radiotelegraficzna. Ustalono na niej, że pasmami radioamatorskimi będą fale radiowe o długości 80 m, 40 m, 20 m i 10 m. Oprócz bandplanu zostały przyjęte przedrostki (tzw. prefiksy) przedznakami wywoławczymi.

W 1961 roku wystartował pierwszy amatorski satelita OSCAR 1, który był pierwszym z cyklu radioamatorskich satelitów konstruowanych na całym świecie.

W 1979 w Genewie odbyła się Światowa Administracyjna Konferencja Radiowa (WARC). Wśród wielu dyskutowanych tematów na tym spotkaniu zapadła decyzja o przydzieleniu radioamatorom trzech nowych pasm 30 m, 17 m i 12 m.

W latach 80. XX wieku krótkofalowcy stworzyli system automatycznego przekazu i radiową transmisję cyfrowych pakietów zwaną Packet Radio. Ów skomputeryzowany system z powodzeniem został użyty do przekazywania komunikatów podczas katastrof.

Do 2003 r. (w Polsce do stycznia 2009) radioamatorzy-krótkofalowcy ubiegający się o niektóre rodzaje licencje nadawców musieli podczas egzaminów wykazać się znajomością nadawania i odbioru znaków alfabetu Morse’a. Światowa Konferencja Radiokomunikacyjna (WRC) na spotkaniu w Genewie w 2003 zdecydowała, że znajomość telegrafii nie jest już wymagana do otrzymania uprawnień licencji radiooperatora w służbie amatorskiej przy ubieganiu się o zezwolenie w zakresach fal krótkich (egzaminy na uzyskanie uprawnień do nadawania w amatorskich zakresach fal ultrakrótkich nie obejmowały wymogu znajomości telegrafii). Oznacza to, że komisje egzaminacyjne nie wymagają znajomości alfabetu Morse’a, ale jak to dzieje się w wielu krajach, nadal mogą to czynić.

Według definicji ITU krótkofalarstwo jest służbą radiokomunikacyjną mającą na celu samokształcenie, wzajemną łączność i studia techniczne, amatorów z licencjami, zainteresowanych techniką radiową jedynie dla celów osobistych bez korzyści materialnych. Bardzo niemile widziana jest wszelkiego rodzaju propaganda komercyjna, polityczna i religijna, a także przekazywanie informacji niezwiązanych z zainteresowaniami osób bezpośrednio prowadzących konwersacje. Przy prowadzeniu łączności powinno unikać się dyskusji na te tematy. W wielu krajach, m.in. w Polsce, nagminnie organizuje się tzw. „stacje okolicznościowe” z okazji wydarzeń historycznych, politycznych, religijnych lub reklamujące działalność ekonomiczną przedsiębiorstw, instytucji lub fundacji. Nierzadko organizatorzy takich „stacji okolicznościowych” otrzymują wsparcie finansowe od sponsorów.

Radioamatorska aktywność i praktyka

Krótkofalowcy lubią osobistą, dwukierunkową komunikację z przyjaciółmi, członkami rodzin i zupełnie obcymi ludźmi, którzy również muszą być licencjonowanymi nadawcami. Wspierają społeczeństwo zapewniając łączność w nagłych wypadkach, podczas katastrof i klęsk żywiołowych^[1].

Do wzajemnej komunikacji, amatorzy wykorzystują transceivery fabryczne jak i konstrukcji własnej. Do nawiązania łączności służy kilka rodzajów modulacji fali radiowej. Przesyłanie głosu nadawcy potrzebnego do nawiązania łączności odbywa się za pośrednictwem różnych typów emisji. Jedną z nich jest modulacja częstotliwości (FM). Oferuje wysoką jakość audio dla lokalnych operatorów, gdzie sygnał radiowy jest silny. Innym typem emisji jest pojedyncza wstęga boczna (SSB). Charakteryzuje się niezawodnością nawet wtedy, gdy sygnał jest słaby. Emisja SSB zajmuje mniejszą szerokość pasma, dzięki czemu umożliwia pracę większej liczby krótkofalowców w danym zakresie częstotliwości.

Oprócz głosowego przesyłania informacji krótkofalowcy nadal komunikują się korzystając z telegrafii CW. Dla ułatwienia pracy został stworzony slang krótkofalarski i kod Q. Wielką zaletą porozumiewania się znakami Morse’a jest daleki zasięg osiąganych łączności. Przy dobrych warunkach propagacyjnych można łączyć się z amatorami z całego świata i w ten sposób przeprowadzić łączność z egzotycznymi stacjami.

Kolejną płaszczyzną amatorskiej komunikacji radiowej są emisje cyfrowe, między innymi PSK31, SSTV, Packet Radio. Do tego typu łączności potrzebny jest transceiver połączony z komputerem na którym musi być zainstalowane specjalne oprogramowanie. Dzięki PSK31 można przesyłać informacje tekstowe. Przez SSTV zdjęcia, karty QSL. Sygnał w zależności od pasma, użytej mocy i warunków propagacyjnych (stanu jonosfery) może dotrzeć do każdego zakątku globu. Dlatego emisje cyfrowe stają się coraz bardziej popularnym sposobem łączności.

Nawiązanie łączności odbywa się według ściśle określonych reguł. Znalezienie rozmówcy rozpoczyna się przez wywołanie ogólne lub wywołanie określonego znaku. Po wymianie raportów o słyszalności swojego rozmówcy i sile sygnału (raport RST) oraz podaniu swojego imienia i miejsca nadawania (QTH) przechodzi się do luźnej rozmowy na dowolnie wybrany temat z wyjątkiem drażliwych. Na pasmach amatorskich obowiązuje zasada nie rozmawiania na tematy polityczne i religijne oraz kultura osobista. Przed zakończeniem konwersacji krótkofalowcy mogą poprosić o wysłanie karty QSL, będącej potwierdzeniem nawiązanej łączności.

Krótkofalarstwo w Polsce i na świecie

Początki zorganizowanego krótkofalarstwa w Polsce zaczynają się od 1924 r., kiedy pojawiły się pierwsze zarejestrowane kluby radiowe oraz ukazały się pierwsze pisma radioamatorskie, takie jak: Radio-Amator oraz miesięcznik „Radio-Ruch”. W roku 1924 zmieniono również ustawę z dnia 27 maja 1919 r. o poczcie, telegrafie i telefonie, dopuszczając zakładanie i używanie na podstawie odpowiednich zezwoleń – prywatnych odbiorczych stacji radiotelegraficznych oraz radiotelefonicznych. 1 stycznia 1929 ukazał się pierwszy numer Krótkofalowca Polskiego, który z przerwami spowodowanymi wydarzeniami historycznymi przetrwał do dziś. Ukazywał się jako miesięcznik samodzielny lub wkładka do innych czasopism – Radioamator i Krótkofalowiec, potem Radioelektronik obecnie Świat Radio. Organizacją powstałą w lutym 1930 r. reprezentującą polskie krótkofalarstwo był obecny Polski Związek Krótkofalowców. Pod koniec lat trzydziestych z narastającą groźbą najazdu hitlerowskiego, krótkofalowcy skupieni w PZK kładli duży nacisk na wykorzystanie krótkofalowców oraz ich sprzętu i umiejętności do celów obronnych. Niestety, sieć łączności amatorskiej przygotowana na wypadek wojny przez PZK została zburzona na skutek wydania zarządzenia Ministerstwa Poczt i Telegrafów w 1939 r. nakazującego rozmontowanie stacji i zwrot zezwoleń. Po wojnie w wyniku prowadzonych starań, w maju 1947 r. odbył się ogólnopolski zjazd delegatów klubów krótkofalowców, oraz została usankcjonowana przez władze działalność PZK.

Krótkofalowcy w Polsce używają znaków wywoławczych zaczynających się od liter prefiksów: HF, SN, SO, SP, SQ, SR, 3Z. Na świecie jest ponad 4 miliony krótkofalowców. Najwięcej z nich jest w Japonii, USA, Niemczech. W Polsce jest ponad 13 000 krótkofalowców, w tym 4098 zrzeszonych w PZK (stan na 15 września 2014)^[2].

 

Klubu krótkofalarskie w Polsce: